จากลาลาถึงลาลา จากตู้ปลาถึงมหาสมุทร

จากลาลาถึงลาลา จากตู้ปลาถึงมหาสมุทร

ถึง ลาลา,

“นายไม่ได้ผิดปรกติ
แต่แค่ไม่ได้ปรกติในแบบที่
คนอื่นอยากให้เป็น”
(กิตติศักดิ์ คงคา, 2566:96)

ถ้อยคำธรรมดาแต่กลับตรึงเราให้อ่านวนซ้ำ ๆ อยู่นานก่อนจะบังคับสายตาให้เคลื่อนสู่ประโยคอื่นได้ ในตอนแรกเรามีความตั้งใจจะเขียนบทวิจารณ์หนังสือเรื่อง “ลาลาอาศัยอยู่ในตู้ปลา” ของคุณกิตติศักดิ์ คงคาจากมุมมองเชิงวัตถุวิสัยเหมือนกับงานชิ้นอื่น ๆ ที่เคยทำมา กล่าวคือไม่ใส่ความรู้สึกเชิงอัตวิสัยที่ผุดพรายจากกระแสสำนึกโดยไม่ได้กลั่นกรองลงไปมากนัก แต่เรากลับทำไม่ได้ เพราะในหลาย ๆ ครั้งที่สายตาจับจ้องตัวอักษรบนหน้ากระดาษ เรามองเห็นตัวเองในลาลา
‘แปลกแยก ประหลาด และไม่เข้าพวก’

ถึงอย่างนั้นคงปฏิเสธความจริงไม่ได้ว่ามนุษย์เป็นสัตว์สังคม การ ‘เข้าพวก’ กลายเป็นวิถี ‘ปรกติ’ ที่เราต้องปฏิบัติ เมื่อเกิดการรวมกลุ่มกัน ธรรมชาติบังคับเราให้ปรับตัวกลมกลืนไปกับภาพลักษณ์ของกระแสหลัก ตัดนู่น แต่งนั่น เติมนี่ แม้ไม่เหมือนแต่ก็ให้ใกล้เคียงที่สุดกับบรรทัดฐานความปรกติ ส่วนผู้ที่ไม่สามารถทำได้ ไม่ว่าจะด้วยสาเหตุใดก็จะถูกกีดกันออกไปและถูกแปะป้ายว่าเป็น “ผู้ไม่ปรกติ”
ลาลาที่มาจากลาลาติ๊ต่ำปงก็เป็นหนึ่งในเด็กกลุ่มหลัง สาเหตุหนึ่งก็เพราะลาลาชอบอาศัยอยู่ในตู้ปลา อย่างไรก็ตามสังคมไม่เคยคิดทวงถามถึงต้นตอของความไม่ปรกตินั้น
ไม่มีใครสนใจว่าลาลาได้รับการเลี้ยงดูมาอย่างไร จึงทำให้ตู้ปลากลายเป็นพื้นที่ปลอดภัยของเขามากกว่าบ้าน
ไม่มีใครสนใจว่าลาลาได้รับความรักในแบบที่เด็กคนหนึ่งควรจะได้รับหรือไม่
ไม่มีใครสนใจว่าลาลาต้องการทำอะไร และอยากเป็นอะไร
สังคมนอกตู้ปลาของลาลาเต็มไปด้วยมนุษย์ที่พยายามยัดเยียดแนวทางการปรับตัวให้ลาลาเข้าพวก แต่เมื่อลาลาทำไม่ได้ เขาก็กลายเป็นตัวประหลาดที่ไม่มีใครอยากจะมีปฏิสัมพันธ์ด้วย ดังนั้นแล้วจึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่ “ลาลาเริ่มเป็นขบถต่อสังคมที่บังคับให้เลือกแค่สิ่งใดสิ่งหนึ่งในของสองสิ่งตั้งแต่ตอนนั้น ทุกอย่างตั้งอยู่ท่ามกลางโดยเฉพาะชีวิต เกือบจะมีและไม่มีในเวลาเดียวกัน” (กิตติศักดิ์ คงคา, 2566:15)
การเลือกระหว่างความปรกติเพียงแค่สองสิ่ง อาจทำให้ ‘ความไม่ปรกติ’ นับล้านที่อยู่ระหว่างกลางหล่นหายไป ที่น่าเศร้าคือ ‘ความไม่ปรกติ’ ที่ไม่สามารถยืนหยัดอยู่ได้ในสังคม อาจไม่เลวร้ายเท่า ‘ความไม่ปรกติ’ ที่ไม่สามารถหยัดยืนอยู่ได้แม้แต่ในพื้นที่บ้าน
กรณีหลังนี้เกิดขึ้นกับลาลา ผู้อ่านได้รับรู้และทำความเข้าใจภูมิหลังของลาลาจากตัวบทที่มุ่งเน้นนำเสนอประเด็นการเลี้ยงดูเด็ก การมีลูกเมื่อไม่พร้อม ทั้งสถานะทางเศรษฐกิจและความสามารถในการเลี้ยงดูย่อมสร้างปัญหาตามมาอย่างไม่รู้จบ อีกประเด็นที่ซ่อนอยู่อย่างแนบเนียนคือภาวะความเป็นชายเป็นพิษ (Toxic Masculinity) ที่ปรากฏผ่านตัวละคร (ที่มีเพศกำเนิดเป็น) ชาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่บ้าน พ่อของลาลาไม่ยอมรับการมีอยู่ของเพศอื่นที่นอกเหนือไปจากชายและหญิง เขาพยายามยัดลาลาให้พอดีกับกรอบบรรทัดฐานของสังคมต่างเพศ แม้จะหมายถึงการที่ต้องทำให้ลูกของตัวเองเจ็บปวดทั้งทางร่างกายและจิตใจก็ตาม ส่วนพี่ชายของลาลาก็มักจะเข้าร่วมแก๊งเด็กไม่ดีที่กลั่นแกล้งลาลาเพื่อให้ตัวเองดู ‘สมกับเป็นชาย’
ลาลานิยามครอบครัวของตัวเองว่าครอบครัวสามเหลี่ยม แม้จะมีสมาชิกสี่คน แต่การแทนที่ครอบครัวด้วยสามเหลี่ยมนั้นก็เป็นการบอกชัดเจนแล้วว่าไม่มีที่สำหรับลาลาในนั้น ภาพครอบครัวสามเหลี่ยมของลาลาตรงกันข้ามกับภาพครอบครัวไร้เหลี่ยมของลีลี เพื่อนสนิทของเขาที่โรงเรียนแห่งใหม่ ลีลีเป็นเด็กชายกระบองเพชรที่มีพ่อเป็นถังน้ำมัน หากแต่ภายใต้ความไม่ปรกตินั้น ครอบครัวเล็ก ๆ ของลีลีปรกติยิ่งกว่าสิ่งใด เขามีบ้านที่เป็นบ้านอย่างแท้จริง มีความอบอุ่นและมีที่ให้พักพิงยามเหนื่อยล้า ลีลีแสดงให้เราเห็นว่าการเกิดมาไม่ปรกตินั้นจะไม่เป็นอะไรเลยถ้าเราได้พบบ้านที่ยอมรับเราได้ทุกอย่างทั้งที่เราเป็นและอยากเป็น
ในท้ายที่สุดแล้ว ลาลาหาบ้านของตัวเองเจอ ทั้งในความหมายเชิงนามธรรมและรูปธรรม สำหรับในความหมายแรก การได้เจอกับลีลีและเพื่อนคนอื่น ๆ ที่ถูกสังคมตราหน้าว่าเป็นตัวประหลาดเหมือนกัน ทำให้ลาลาได้พบเจอกลุ่มคนที่เขารู้สึก ‘เข้าพวก’ ส่วนในความหมายที่สอง ลาลาได้เจอกับบ้านที่ตัวเองอยากใช้ชีวิตอยู่เมื่อลีลีพาเขาไปทะเล ลาลาตั้งใจจะใช้ชีวิตอยู่ในตู้ปลาใหม่ที่ไร้กระจกกั้น แม้มันจะหมายถึงการต้องแยกกับลีลี
ลาลาในหนังสือหาบ้านของตัวเองเจอแล้ว แต่ถึงกระนั้นยังมีลาลาอีกหลายล้านคนบนโลกที่ไม่เคยได้กลับบ้านและไม่มีตู้ปลาเป็นของตัวเอง ลาลาเหล่านั้นต้องใช้ชีวิตล่องลอยในสังคมที่ใจร้ายเกินกว่าจะสร้างบ้านที่ไม่คับแคบเกินไปให้กับพวกเขา
ขอบคุณที่คุณอ่านเรื่องราวของลาลามาถึงตรงนี้ หากคุณเห็นตัวเองในลาลาเช่นกัน
‘เราภาวนาให้คุณเจอบ้าน หรืออย่างน้อยที่สุดก็ขอให้ได้เจอตู้ปลาของตัวเอง ที่ถึงแม้จะไม่ใช่บ้าน แต่ก็ให้ความรู้สึกเหมือนได้กลับบ้าน’
จาก ลาลา

เนื้อหา: ณิชาภา หิมารัตน์
พิสูจน์อักษร: ปุณณิศา และ ปวีณ์ธิดา
ภาพ: ปุณยวีร์ วัฒนาธร

รายการอ้างอิง
กิตติศักดิ์ คงคา. (2566). ลาลาอาศัยอยู่ในตู้ปลา. 13357